Samenspel

De beroemde molens van Kinderdijk torenen uit boven de polders van de Alblasserwaard, met hun machtige wieken trots in de wind. Toch zijn deze historische reuzen maar een klein onderdeel van een enorm samenspel tussen mens, techniek en natuur. Duizend jaar geleden was dit hele gebied een groot veenmoeras, ingeklemd tussen woeste rivieren en het geraas van de zee. Jagers en vissers kwamen hier alleen in de zomer, als het water tenminste laag genoeg stond.

Toen de eerste vaste bewoners hier kwamen, bouwden ze hun huizen op zandduinen om bij een overstroming het hoofd boven water te houden. Steeds meer mensen wilden een bestaan opbouwen op de vruchtbare grond rondom de snel rijker wordende handelssteden van West Nederland. Daarom werden dijken aangelegd om het woeste rivierwater buiten te houden. Daarmee ontstond wel een nieuw probleem: het grond- en regenwater moest vanuit het door dijken beschermde land in de rivieren worden geloosd, want anders zouden de polders vanzelf weer onder water komen te staan. Er was een plan nodig om het water buiten te houden.

Waterschappen

In de dertiende eeuw gaf graaf Floris V van Holland de opdracht tot het oprichten van waterschappen. Een waterschap was een vernieuwende organisatie, waarin alle inwoners bijdroegen aan het drooghouden van het land. Hier werden drie waterschappen opgericht: Alblasserwaard, Overwaard en Nederwaard. Die zijn nu opgegaan in Waterschap Rivierenland. Met een stelsel van sloten en weteringen werd het water uit de Alblasserwaard afgevoerd naar het laagste punt van het gebied, in de westelijke uithoek. Dat punt is Kinderdijk. Hier werden vier sluizen gebouwd, twee voor elk waterschap, om het water bij laagtij in de Lek te laten uitstromen. Deze Elshoutsluizen waren de eerste technologische sprong voorwaarts in het systeem van waterbeheer dat je hier nog altijd zijn werk ziet doen.

De legende van Kinderdijk

Het water bleef terugvechten. Door de ontwatering daalde de veenbodem langzaam verder, terwijl het rivierpeil bleef stijgen. En toen, in een stormachtige novembernacht in 1421, sloeg het noodlot toe. De beruchte Sint Elisabethsvloed verwoestte de slecht onderhouden dijken die de polder beschermden, waardoor duizenden mensen verdronken. Volgens de legende is hier de naam Kinderdijk ontstaan. Na de vloed, toen de overlevenden weer naar buiten durfden, zagen ze langs de dijk een wiegje drijven, waaruit het gehuil van een kind te horen was. Het dobberende wiegje werd in balans gehouden door een kat, die door heen en weer te springen zorgde dat het mandje niet zonk. Het kindje werd gered: werd zo de naam Kinderdijk geboren?

De Sint Elisabethsvloed was een ramp, maar ook de bodemdaling begon een steeds groter probleem te worden. Er was steeds meer kracht nodig om het water uit de polders naar te rivier te brengen. Er werden verschillende technieken toegepast om het water af te voeren, maar uiteindelijk bedachten de waterschappen dat het probleem het beste kon worden opgelost met… je raadt het al: molens!

De kracht van molens

In de loop van de eeuwen werd met ups en downs een steeds beter systeem van molens en gemalen aangelegd. De boezems dienen nog altijd als een soort buffers voor het overtollige water. Het water uit de lage boezem kan door de boezemmolens naar de hoge boezem worden gepompt bij te veel water, maar het kan ook terug stromen in droge tijden. Zo wordt de wind ingezet in dienst van de mensen, het land en het water rond Kinderdijk. Uiteindelijk stonden er twintig molens in de twee waterschappen van Nederwaard en Overwaard, waarvan je de overgebleven negentien zelf kunt komen bekijken en beleven.

Met de uitvinding van de stoommachine kreeg Kinderdijk een nieuwe, krachtige techniek in handen om de strijd mee voort te zetten. Vanaf 1868 werden twee stoomgemalen gebouwd om de molens bij hun zware werk te helpen. Vanaf 1924 werd het Wisboomgemaal elektrisch aangedreven, voor nog meer kracht en capaciteit. Toch bleven de molens belangrijk: in de Tweede Wereldoorlog eisten de Duitsers alle diesel voor zichzelf op, waardoor de polders weer op windkracht moesten worden bemalen. Ook nu nog moeten de molens gebruiksklaar blijven, om de geschiedenis te bewaren voor nieuwe generaties, maar ook als noodvoorziening voor als de stroom ooit uitvalt of andere rampen de moderne machines uitschakelen.

Vijzelschroeven

In het oude Wisboom stoomgemaal, dat later elektrisch werd en tegenwoordig stilstaat, kan je de imposante machines bekijken. In 1995 werd het gemaal vervangen door een nog krachtigere machine: een elektrisch vijzelgemaal Overwaard, het Kok-gemaal. Zo gaan de strijd en de samenwerking met het water door. De gigantische vijzelschroeven doen nog steeds hun zware werk om te beschermen waar graaf Floris V van Holland lang geleden ooit het startsein voor gaf.