Kinderdijk staat als dorp niet alleen bekend om zijn molens, maar ook om zijn grote scheepsbouwers. Dit verhaal gaat terug naar de negentiende eeuw, een periode waarin deze twee elementen overlapten. In een tijd waarin de scheepsbouw markt fluctueerde, greep Scheepswerf de Gebroeders Pot nabij Kinderdijk zijn kansen door zich te richten op andere mogelijkheden. Bekend om hun expertise met het klinken van ijzer, zagen ze een unieke kans om deze vaardigheden toe te passen op een ander terrein – namelijk in het naastgelegen molengebied.
Scheepsmasten vs. Molenroede
Als scheepsbouwers waren de Gebroeders Pot bedreven in het klinken van ijzer, een techniek die ze toepasten op onder andere scheepsmasten. En laten deze scheepsmasten nu grote gelijkenissen hebben met onze molenwieken. De middelste balk van de molenwieken, de zogeheten molenroede, was vanouds uit drie gekoppelde houten balken samengesteld. Die houten molenroedes gingen gemiddeld vijfentwintig jaar mee. Maar hout is een natuurproduct, dus brak er nog wel eens onverwachts een houten roede, met alle gevolgen van dien. Daarom nam de behoefte om molenroedes van een ander materiaal te maken, sterk toe.
Het resultaat was de innovatieve geklonken Potroede, gepatenteerd in 1852. Deze technologie bood een duurzame oplossing voor de traditionele houten molenroeden. Met de geklonken Potroede konden molens langer doordraaien en waren ze minder vatbaar voor breuk. Sommige roeden gingen nu wel 130 jaar mee! Zo leverden ze een waardevolle bijdrage aan het watermanagement van de regio.
Van hout naar ijzer
Naast molenroeden leverde de firma Pot ook andere essentiële ijzeren molenonderdelen, zoals staartbalken, spruiten en voeghouten. De invloed van hun vakmanschap reikte ver buiten de grenzen van Kinderdijk, met hun producten verspreid over Nederland, België en Duitsland.
Geschiedenis behouden
Hoewel de glans van de firma Pot in de loop der tijd vervaagde, blijft hun nalatenschap voortleven dankzij de inspanningen van Stichting Werelderfgoed Kinderdijk. Sinds 2018 is onze stichting eigenaar van het terrein waar eens de scheepswerf en molenroedenfabriek stonden. In samenwerking met de Provincie Zuid-Holland zetten wij ons in om de laatste restanten van de geschiedenis van de Gebroeders Pot te behouden en te belichten voor het publiek.
Verschillende restauraties
Een van de bewaard gebleven overblijfselen is de houten loods uit circa 1850, die nog steeds op het terrein staat. Deze loods, die ooit dienst deed voor de firma Pot, zal binnenkort ook gerestaureerd worden om in zijn oorspronkelijke staat hersteld te worden. Ook het gesmede hekwerk van de monumentale woning aan Molenstraat 228 werd onlangs gerestaureerd en teruggeplaatst dankzij financiële steun van de Provincie Zuid-Holland. Dit gebogen hekwerk was essentieel voor het manoeuvreren van de lange roeden, die soms wel dertig meter lang konden zijn. Zo brengen we stukje bij beetje dit verhaal weer terug naar Kinderdijk.
Geklonken roeden terug in Kinderdijk
De molens van Kinderdijk hebben geen Potroeden meer. De bedoeling is echter dat er wel weer geklonken roeden naar origineel model van Firma Pot terug gaan komen. Voor Overwaard molen 1 wordt daarom een geklonken roede besteld bij Vaags Molenwerken in Aalten. Dit is de enige fabrikant die weer dergelijke roeden levert.
