UNESCO Werelderfgoed Kinderdijk koestert erfgoed van de Gebroeders Pot

In Kinderdijk schuilt een stukje verborgen geschiedenis: de bijdrage van de Gebroeders Pot aan de molens. Terwijl de meeste sporen van hun scheepswerf en molenroedenfabriek in de loop der tijd vervaagden, werken wij samen met de Provincie Zuid-Holland om deze erfenis te behouden en te belichten voor het publiek.

Kinderdijk staat als dorp niet alleen bekend om zijn molens, maar ook om zijn grote scheepsbouwers. Dit verhaal gaat terug naar de negentiende eeuw, een periode waarin deze twee elementen overlapten. In een tijd waarin de scheepsbouw markt fluctueerde, greep Scheepswerf de Gebroeders Pot nabij Kinderdijk zijn kansen door zich te richten op andere mogelijkheden. Bekend om hun expertise met het klinken van ijzer, zagen ze een unieke kans om deze vaardigheden toe te passen op een ander terrein – namelijk in het naastgelegen molengebied.

 

Scheepsmasten vs. Molenroede

Als scheepsbouwers waren de Gebroeders Pot bedreven in het klinken van ijzer, een techniek die ze toepasten op onder andere scheepsmasten. En laten deze scheepsmasten nu grote gelijkenissen hebben met onze molenwieken. De middelste balk van de molenwieken, de zogeheten molenroede, was vanouds uit drie gekoppelde houten balken samengesteld. Die houten molenroedes gingen gemiddeld vijfentwintig jaar mee. Maar hout is een natuurproduct, dus brak er nog wel eens onverwachts een houten roede, met alle gevolgen van dien. Daarom nam de behoefte om molenroedes van een ander materiaal te maken, sterk toe.

Het resultaat was de innovatieve geklonken Potroede, gepatenteerd in 1852. Deze technologie bood een duurzame oplossing voor de traditionele houten molenroeden. Met de geklonken Potroede konden molens langer doordraaien en waren ze minder vatbaar voor breuk. Sommige roeden gingen nu wel 130 jaar mee! Zo leverden ze een waardevolle bijdrage aan het watermanagement van de regio.

 

Van hout naar ijzer

Naast molenroeden leverde de firma Pot ook andere essentiële ijzeren molenonderdelen, zoals staartbalken, spruiten en voeghouten. De invloed van hun vakmanschap reikte ver buiten de grenzen van Kinderdijk, met hun producten verspreid over Nederland, België en Duitsland.

ACHTERGROND INFO

Familie Pot

De familie Pot was een invloedrijke familie. Met een rijke geschiedenis in de scheepsbouw en op verschillende werven had men al een aardig fortuin gemaakt. Leden van de familie Pot bekleedden ook bestuurlijke functies, zoals in het waterschapsbestuur van de Nederwaard. Via deze weg zal het vergaren van eerste opdrachten vast eenvoudiger zijn geweest.

De molenroedemakerij met de geklonken Potroede is een groot succes geworden. Dit succes was ook goed terug te zien. Zo woonden de familieleden in het prachtige Gemeenlandshuis van de Nederwaard en de naastliggende drie statige woningen. Via een legaat werd een grote gift aan het dorp Kinderdijk gedaan: Leendert Pot doneerde een compleet nieuw te bouwen kerkgebouw aan Kinderdijk, zodat men niet meer naar Nieuw-Lekkerland hoefde te reizen. Deze kerk, ontworpen door Jan Wils van De Stijl, werd in 1924 gerealiseerd pal naast de scheepswerf en is nog steeds de kerk van Kinderdijk.

 

Bron foto: Dukker, G.J, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Documentnummer 502.594

Geschiedenis behouden

Hoewel de glans van de firma Pot in de loop der tijd vervaagde, blijft hun nalatenschap voortleven dankzij de inspanningen van Stichting Werelderfgoed Kinderdijk. Sinds 2018 is onze stichting eigenaar van het terrein waar eens de scheepswerf en molenroedenfabriek stonden. In samenwerking met de Provincie Zuid-Holland zetten wij ons in om de laatste restanten van de geschiedenis van de Gebroeders Pot te behouden en te belichten voor het publiek.

Gebroeders Pot

Luchtfoto met het terrein van de Gebroeders Pot

Ingezoomd op de houten loods uit circa 1850

De houten loods vandaag de dag

Verschillende restauraties

Een van de bewaard gebleven overblijfselen is de houten loods uit circa 1850, die nog steeds op het terrein staat. Deze loods, die ooit dienst deed voor de firma Pot, zal binnenkort ook gerestaureerd worden om in zijn oorspronkelijke staat hersteld te worden. Ook het gesmede hekwerk van de monumentale woning aan Molenstraat 228 werd onlangs gerestaureerd en teruggeplaatst dankzij financiële steun van de Provincie Zuid-Holland. Dit gebogen hekwerk was essentieel voor het manoeuvreren van de lange roeden, die soms wel dertig meter lang konden zijn. Zo brengen we stukje bij beetje dit verhaal weer terug naar Kinderdijk.

Het gebogen hekwerk voor de lange roeden

Nodig voor het manoeuvreren van de meterslange roeden

Geklonken roeden terug in Kinderdijk

De molens van Kinderdijk hebben geen Potroeden meer. De bedoeling is echter dat er wel weer geklonken roeden naar origineel model van Firma Pot terug gaan komen. Voor Overwaard molen 1 wordt daarom een geklonken roede besteld bij Vaags Molenwerken in Aalten. Dit is de enige fabrikant die weer dergelijke roeden levert.

 

De auteur

Lisanne Vermaas

Lisanne Vermaas

Allround Marketeer

lisannevermaas@molenskinderdijk.nl